کد مطلب:36676 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » اعتقادات

پيشينه ي تاريخي ولايت فقيه تا چه حد است؟

جواب اجمالي:


مسئله ي «ولايت فقيه» به مفهوم زمامداري جامعه ي اسلامي از سوي كسي كه به مقام اجتهاد در فقه رسيده، از ديدگاه برخي، امري جديد در تاريخ انديشه ي اسلامي است و قدمت آن كمتر از دو قرن مي باشد. در حالي كه در فرهنگ شيعي اين امر كه در عصر غيبت اداره ي جامعه از سوي شارع مقدس بر عهده ي فقيهان عادل گذاشته شده، امري مسلم و بي ترديد بوده است.

مرحوم شيخ مفيد كه از فقهاي بزرگ تاريخ شيعه در قرن چهارم و پنجم هجري است، مطالبي در مورد ولايت فقيه دارد. از سخنان گهر بار او در اين زمينه بيش از هزار سال مي گذارد.



جواب تفصيلي:


مسئله ي «ولايت فقيه» به مفهوم زمامداري جامعه ي اسلامي از سوي كسي كه به مقام اجتهاد در فقه رسيده، از ديدگاه برخي، امري جديد در تاريخ انديشه ي اسلامي است و قدمت آن كمتر از دو قرن مي باشد. اينان ادّعا مي كنند، هيچ يك از فقهاي شيعه و سنّي اين مطلب را مورد بررسي قرار نداده اند كه فقيه علاوه بر حقّ فتوا و قضاوت از آن جهت كه فقيه است، حقّ حاكميت و رهبري بر كشور يا كشورهاي اسلامي يا تمام كشورهاي جهان را نيز دارا مي باشد و فقط كمتر از دو قرن پيش، براي نخستن بار مرحوم ملاّ احمد نراقي، معروف به فاضل كاشاني، معاصر فتحعلي شاه قاجار، به ابتكار اين مطلب پرداخته است. در ادامه ي همين ادّعا، علت طرح مسئله از سوي مرحوم نراقي حمايت و پشتيباني از پادشاه وقت دانسته شده است!!

بعد از شيخ مفيد عالمان ديگر، يكي پس از ديگري، در مورد ولايت فقيه و حدود اختيارات آن بحث كرده اند. از جمله ي آنها مي توان به شيخ ابوالصلاح حلبي (م: 447 هـ)، ابن ادريس حلي (م: 598 هـ)، محقق حلي (م: 676 هـ)، محقق كركي (م، 940 هـ)، مولي احمد مقدس اردبيلي (م: 990 هـ)، جواد بن محمد حسيني عاملي (م: 1226 هـ)، ملا احمد نراقي (م: 1245 هـ)، مير فتاح عبد الفتاح بن حسيني مراغي (م: 1266 ـ 1274 هـ)، شيخ محمد حسن نجفي، صاحب جواهر (م: 1266 هـ)، شيخ مرتضي انصاري (م: 1281 هـ)، حاج آقا رضا همداني (م: 1322 هـ)، سيد محمد بحر العلوم (م: 1326 هـ)، آية الله بروجردي (م 1382 هـ.ق)، آية الله شيخ مرتضي حائري (م: 1362 هـ. ش)، امام خميني (م: 1368 هـ. ش)، اشاره نمود.


زمامدار قلمداد نمايد كه نسبت به شاه حتّي احتمال صدق اين عنوان وجود نداشت.

( )

اگر گفته شود: وي ابتدا چنين منصبي را براي فقيه ثابت كرده و سپس خود او به عنوان يك فقيه با تأييد سلطنت شاه، به آن جنبه ي شرعي داده است، خواهيم گفت: اين دور ساختن راه چه فايده اي داشته و چرا مستقيم شاه را سايه ي خدا معرفي نكرده و اطاعت از او را واجب نشمرده است؟

و اگر احتمال رود كه او نيز طمعي به رياست داشته و براي اقناع ميل سركش خويش اين افسانه را به اسلام نسبت داده، بايد اذعان كرد كه زندگي و منش آن فقيه وارسته و معّلم اخلاق و شاعر عارف، رضوان الله عليه از اين گونه تهمت ها و تحليل هاي ساده لوحانه پاك است و چنين نسبت هايي بيشتر با وضعيت گذشته و حال نسبت دهندگان تناسب دارد، تا آن بزرگوار.

حال اگر از اين قصّه بگذريم، كه بيشتر حكايت يك غصه است تا يك كاوش علمي، و نظري گذرا به پيشينه ي انديشه ي اسلامي در اين ساحت بيندازيم، خواهيم ديد در فرهنگ شيعي اين امر كه در عصر غيبت اداره ي جامعه از سوي شارع مقدس بر عهده ي فقيهان عادل گذاشته شده، امري مسلّم و بي ترديد بوده است و از اين رو، به جاي بحث در اصل اين مطلب، بيشتر به دستاوردها و لوازم آن پرداخته و آنها را مورد تحقيق قرار داده اند.

مرحوم شيخ مفيد(333 يا 338 ـ 413 هـ )از فقهاي بزرگ تاريخ شيعه در قرن چهارم و پنجم هجري است. تمام سخنان اين فقيه بزرگ جهان اسلام از پذيرش اصل ولايت فقيه و اينكه فقيهان متكفّل زمامداري امور جامعه ي اسلامي در عصر غيبت از سوي امامان معصوم(عليهم السلام)هستند، حكايت دارد و اين كلمات گهربار كه بيش از هزار سال از تاريخ آن مي گذرد، همچنان مي درخشد، هر چند كه برخي درخشش آن را نمي بينند، يا نمي خواهند ببينند.

---

مهدي هادوي تهراني